novembar, decembar 2020.
JOZEF KLAĆIK – U (SVE) PROSTORU ZNAKA
Do sredine osamdesetih godina Klaćikovo interesovanje za sliku bilo je na izvestan način u drugom planu, međutim u godinama koje slede, SLIKA postala je prvorazredni izazov, uslovljen zahtevima za još jednim, ne toliko radikalnim koliko kompleksnim preispitivanjem njenog statusa shodno programskim kontroverzama postmoderne umetnosti. Nastaju serije slika, ciklusi neformalnih pikturalnih celina zasnovanih na krajnje subjektivnom stavu o smislu i karakteru njenih uslova egzistencije. One su istovremeno i iznuđena stanja “stvarnosne zbilje”, formirana na programskim osnovama koje su upravo same stvarale (relativizaciju uslova povoda i stvarnost sopstvenog postojanja). Radi se o specifičnoj praksi stalnih početaka kao vidu kontinuiteta obnavljanja (sistem “nedogledne repeticije”) koja podrazumeva uslovno izdvajanje dva plana usmeravanja osnovne akcije u nastajanju SLIKE. U jednom slučaju reč je o preispitivanju tradicije pikturalnog, u drugom o istraživanju skrivenog (uvek postojećeg) geometrijskog stanja slike uz očekivano međusobno preplitanje i usklađivanje”.
Osnovno polazište nalazi se u shvatanju do polja geometrije u naslućenom svetu slike ne demantuju zbilju pikturalne materije, boja ne “ublažava” oštrinu geometrijske konstrukcije. Konstantna prisutnost nekada guste boje-materije, drugi put insistiranje na njenoj “transparentnoj neutralnosti”, objašnjavaju Klaćikovu strategiju slike kao privida “zaustavljene materije” ili formom prekrivene njene geometrijske strukture. Istovremeno, on je uslovno nezainteresovan za ekspresionističke zahteve “nove slike” ili za reaktuelizovanu neizvesnost provokacija “prljavog slikarstva”, za različite vidove figuracije i nesputanu “agresiju boja”. Radije se prepušta istraživanju i kreativnom preispitivanju uvek žive “tradicije moderne”, donekle uvažavajući konstantnu provokativnost (neo)avangarde. Blizak mu je svet znakova, simbola, simulakruma, odnosno izazovnost “označenih predstava” (modifikacije “plastičkog znaka”) uz povremena obraćanja slikovnoj strukturi uslovne, uvek apstraktne predstave. Primetna je bliskost sa tradicijom “siromašne umetnosti”, sa iskustvima primarnog i elementarnog slikarstva osme decenije, odnosno afirmacija nemimetičke slike posebnog interesovanja za materiju, strukturu, proširenu funkcionalnost i značenje boje.
Nakon višegodišnjeg, neposrednog obraćanja svetu slike kao artikulisanom znaku i kao, u formi zarobljene materije (forma-znak) uz primetno insistiranje na tradiciji pikturalnog u amorfnim formama ili na ravnopravnom zanimanju za geometrijsko “uopštavanje” (slika geometrije), tokom poslednjih godina, nastaju serije uslovno izdvojenih ciklusa izgrađenih subjektivnim modifikacijama programa “meke geometrije”. Reč je o radovima koje autor najčešće (i sa razlogom) jednostavno naziva “Formama” i u tom kontekstu posebnu pažnju privlače celine pikturalnog iz ciklusa “Nove forme” (kojim se direktno nastavlja, na izvestan način dopunjava prethodni ciklus “Mogući brojevi”). Radi se o ljudima na “prepariranoj” ambalaži za kafu (2000-2002) u kojima Jozef Klaćik još jednom potvrđuje vitalnost sopstvene koncepcije slike opredeljenjem za neizvesnu semantičku poziciju (ne)predstave i za provokativnu “formalističku hermetičnost” nekonvencionalne ali uvek plastičke celine. U osnovi njenog shvaanja sudbine slike nalazi se kreativni postupak kontinuiteta reinterpretacije baštine modernizma, odnosno bliskost sa idejama “nomadizma” osamdesetih godina (“aktivni retrogardizam”). Njegova SLIKA je lišena mimetičke slikovnosti, narativnog, retoričkog i, posebno, tradicicije predstavljanja. Navedeni ciklus radova ne-slikovne organizacije potvrđuje i njegovu privrženost neformalnom odnosu prema klasičnim disciplinskim uslovnostima. Slika je oslobođena zavisnosti od zida, “blind rama i ramova, ona preferira egzistenciju pune prostornosti.
“Nove forme” su nastale korišćenjem sopstvenog iskustva u kontinuitetu dvodecenijskog suprotstavljanja konvencijama “zadatog reda”. Klaćik preferira metod, s jedne strane diskretnog, pre konstruktivnog ne-reda i, s druge, spontanu neoekspresionističku organizaciju istovremenog isticanja jednog geometrizovanog, uvek markantnog oblika (uslovna bliskost sa “mekom geometrijom”) bliskog znaku, obično nepravilnog trougla, kvadrata, pravougaonika ili, često, samo njihovih segmenata. Slika nastaje postmodernim postupkom “prekrivanja”, učinkom koji u osnovi proizilazi iz nepredvidljivog toka i dejstva boje i njene materije. Reč je o metodu koji ne nagoveštava budući karakter vizuelnog dejstva plastičke celine uprkos primeni intenzivnog promišljanja o konačnom smislu slike (postupnost i analitičnost bivaju preobraženi u bezmalo svet iracionalnog, gotovo slučajnog). Ta dvostruka igra vizuelnih zamki predstavlja i osnovu primenjenog postupka “prelivanja” racionalnog u iracionalno”, geometrijskog u slobodne i (amorfne), diskretno kontrolisane forme “drugog plana”, igre, znači, slikovnog i znakovnog, “označene predstave i “ne-predstave”. Najmarkantniji trenutak nastajanja slike (u izdvojenom postupku) istovremeno je adekvatan nameri da se u prividni (namerno izazvani) i uslovni “haos slike” uvede pre pretpostavljeni nego stvarni red kao poredak neizvesnog. Slika postaje krajnje uslovna predstava sastavljena od niza tautoloških jedinica beskrajno različitog u pretpostavljeno istom, u predstavama koje beskonačnim ponavljanjem prelaze u ne-predstave (lišene mimetičkog fasadnog poretka), geometrijske slike kao afirmisani znakovi, pre “meke” nego “oštre” geometrijske građe.
Kontinuitet programskog opredeljenja za sliku neformalne prostorne egzistencije (netradicionalna materijalizacija i ekspozicija, izrazito preferiranje netrajnog) upućuje na koncepciju koja ne podrazumeva fenomen konačnog. Primetna je, zapravo tautološka konstantnost beskonačnog, izjednačavanje kraja i početka, afirmacija istraživanja na “malom prostoru” ali u nepredvidljivom kontinuitetu vremenskog trajanja. Insistiranje na znaku ( i znakovnom), na afirmaciji svedenog plastičnog polja odvija se podjednako uvažavanjem modernističkih i postmodernističkih iskustava u organizaciji slike kao personalnog vida “označene predstave”. Rezultat su kompaktne vizuelno-plastičke celine “ponovljeno istog”, pretežno slojevite, uglavom hladne bojene strukture izdvojenih, markantnih polja nazočnih geometrijskih slika. Boja uvek “označava” kontrolisani tok sopstvene materije, ona nije aluzivno-iluzivna činjenica klasične deskriptivno-retoričke predstave.” To je posebno primetno u onim segmentima ovoga ciklusa kod kojih je gustina bojene materije i njena plastička celishodnost zamenjena bezmalo transparentnim koloritom unutar geometrizovanog oblika. Time se neutrališe “strukturalna pikturalnost” markantnih jedinica “fasadnih” slojeva slike.
Slike iz ciklusa “Nove forme” predstavljaju plastičku afirmaciju prvenstveno jednog, izdvojenog i markantnog geometrijskog znaka koji ne oponaša određenu geometrijsku sliku (trougao ili pravougaonik), već upravo izgrađuje novi geometrijski smisao “sličnog” kao novog i drugačijeg poretka uslovno prepoznate geometrijske predstave. U tom kontekstu znak podjednako egzistira kao konkretna vizuelna činjenica, odnosno kao precizna artikulacija prvorazrednog “plastičkog znaka” složenog smisla (funkcije i značenja). Njegova egzistencijalna prostornost poprima značenje funkcionalne praznine i uspostavljanje logične (očekivane) korespodencije sa fenomenom unutrašnje prostornosti podjednako strukture i značenja sveprostora koji se učvršćuje u slobodnim dimenzijama samo uslovno “drugog plana” celine slike. Prisutni su i elementi iz Klaćikovog ranijeg iskustva slike koja se ne zaboravlja, naprotiv, ugrađuje se u novi plastički poredak (materija – boja, svetlost – prostor) ali se primat daje samom znaku i fenomenu “označenosti”. Slikar insistira na izdvojenim, elementarnim problemima, u osnovi reaktualizovane apstraktne slike izmenjenog smisla. Sužava se polje delovanja na istraživanje jednog, pre svega izrazito individualnog uspostavljanja reda primarnih jezičkih problema slike koja dobija vizuelno-značenjsku dinamičnost nametnutim “balansiranjem” između modernisičke apstraktne predstave, “označene predstave” i pretpostavljene ne-predstave.
Realizacijom ciklusa “Nove forme” Jozef Klaćik još jednom, vrlo ubedljivo, potvrđuje svoju, godinama izgrađivanu poziciju aktivnog zagovornika aktuelnih ideja i izazova konkretnog vremena, trudeći se da postupkom izrazito subjektivne, podjednako modifikacije i “revizije” (korišćenjem ličnog iskustva) pronađe opravdanja za postojanje (i trajanje) sopstvenog puta ka samo njemu bitnim i važnim istinama SLIKE. Odustaje od relativno očekivanih radikalnih “zahteva” i iznuđenih promena, dosledno prati jednu, njemu blisku liniju, istovremenim sužavanjem polja plastičkih intervencija. Zalaže se za “igru na malom prostoru”, za krajnje svedeni repertoar problema čime neposrednu akciju, koja je istovremeno i čin, definiše kao efikasan i ubedljiv sistem. Izbegavajući preteranost često neosnovanih radikalizama poslednjih decenija minulog stoleća (kontroverze i, često, zablude koje proizilaze iz “nepodnošljive anarhije individualnog”), Klaćik prisvaja umerenu, diskretnu liniju postupnosti tačno određenih i s razlogom nastajalih promena, suprotstavljajući se pomodnoj “tiraniji inovacija”. Opredeljuje se za, na sopstvenom iskustvu izgrađeni, sistem “logičnih pojava” i za “diskretan šarm” vizuelnih opsena (nedefinisanih znakova) kojima se manje razotkriva a više “prekriva” semantička dvosmislenost (i lingvistička uslovna zatvorenost) ubedljivo artikulisanog (ne samo tradicionalno plastičkog) znaka u “sveprostoru” i neograničenom vremenu slike.
Odlomak iz teksta Miloša Arsića
na Međunarodnom simpozijumu u Bačkom Petrovcu,
1997.
Jozef Klaćik (Stara Pazova, 1949)
Slikar, grafičar, multimedijalni umetnik. Završio je školu za primenjenu umetnost “Bogdan Šuput” 1969. u Novom Sadu. Upisuje Akademiju umetnosti 1970. u Bratislavi gde stiče titulu magistra 1976. Posle završetka studija radio kao likovno grafički urednik u redakciji Obzor i Hlas Ljudu u Novom Sadu, a kasnije je radio kao profesor na Akademiji likovnih umetnosti u Novom Sadu. Izlagao je na oko hiljadu kolektivnih i 30 samostalnih izložbi u zemlji i inostranstvu. Na studijskim putovanjima bio je u Italiji, Španiji, Francuskoj, Holandiji, Belgiji, Nemačkoj, Švedskoj, Danskoj, Poljskoj, Austriji i Češkoj. Dobitnik je 19 priznatih nagrada kod kuće i u inostranstvu. Član je likovnih umetnika Vojvodine i Srbije, asocijacije slovačkih grafičara i udruženja književnika Vojvodine. Likovni i drugi radovi nalaze se u desetak muzeja i galerija, kao i u mnoštvu privatnih zbirki u zemlji i inostranstvu.
