Slutnja, krv, nada

Primeri iz umetnost u Vojvodini i Srbiji 1914-2014.

Autor izložbe: Sava Stepanov

Autori koncepta: Vesna Latinović i dr Peter Zawrel

Produkcija: Galerija Bel art, Novi Sad i Kunstlerhaus, Beč

www.k-haus.at

Vreme održavanja: 14. novembar 2014 – 4. januar 2015

Izložbu podržava Sekretarijat za kulturu i informisanje AP Vojvodine

Otvaranje: 13. novembar 2014 u 19 h, Kunstlerhaus, Karlsplatz 5, Beč

Skoro sve generacije srpskih i vojvođanskih umetnika su tokom nesretnog XX veka stvarale između ratova. Ređali su se balkanski ratovi (1912-1913), Veliki rat (1914-1918), Drugi svetski rat (1941-1945), građanski rat nakon raspada SFRJ (1991-1995) da bi se vek konačno završio NATO bombardovanjem SR Jugoslavije 1999. godine. Uvek između slutnje, krvi i nade, nastajala su umetnička dela srpskih i vojvođanskih  umetnika – večito u nastojanju da se izrazi adekvatno  osećanje duha vremena ali i da se dosegne ontološka autentičnost umetnosti i njenog smisla.

Izložba naslovljena Slutnja, krv, nada – Primeri iz umetnosti u Vojvodini i Srbiji 1914-2014 je koncipirana u tri celine, tako da prvi deo čini postavka Milan Konjović na raskršćima srpske umetnosti (1914 -2014) u kojoj će uporedo biti prikazane i Konjovićeve inicijative i uticaji u srpskoj umetnosti toga doba. Druga celina biće postavka  Fatalne devedesete – suprotstavljanje haosu, a treću čini postavka Posle 2000-te, Tranzicija u umetnosti – umetnost u tranziciji.

I

Milan Konjović na raskršćima srpske umetnosti (1914-1990)

Prikaz istorijsko-umetničkih zbivanja od početka velikog Prvog svetskog rata pa sve do raspada SFRJ početkom devedesetih godina proteklog veka. Konceptom izložbe je posebno ukazano na Milana Konjovića (1898-1993), umetnika koji je svojim dugim životom i opusom nadkrilio skoro ceo „skraćeni  XX vek“: njegovo stvaralaštvo je obuhvatilo i presudna ratna zbivanja – sačuvani su njegovi crteži iz Prvog svetskog rata u kojem je učestvovao kao vojnik na frontovima od Ukrajine do severne Italije; potom pasteli iz logora Osnabrik Oflag 5b u kojem je bio zarobljen tokom 1941; te specifična svedočanstva o umetnikovoj slutnji građanskog rata u Jugoslaviji tokom devedesetih godina XX veka.

Konjovićeva uloga u srpskoj umetnosti je veoma značajna jer je akter najznačajnijih prelomnih zbivanja – tokom post-kubističkih tendencija (1920-22); kao vodeći ekspresionista  između dva svetska rata; kao predvodnik borbe protiv ideologije socijalističkog realizma (početkom pedesetih i ranih šezdesetih); kao realizator jednog ranog performansa (1962) koji je značajna anticipacija i inicijacija konceptualizma u srpskim i vojvođanskim umetničkim prilikama; kao akter postmodernističke „nove slike“ sredinom osamdesetih godina.

1. Srpski kubistički ekskurs. U istoriji umetnosti Srbije Konjović slovi kao autor najznačajnijih (post)kubističkih ostvarenja. Ta dela su važna jer predstavljaju prvo odlučno modernističko promišljanje slike u srpskoj umetnosti, radikalan doprinos pokretanju modernističke slikarske misli. Pored Konjovićevih dela u postavci će uporedo biti izložena i dela najznačajnijih aktera istih tendencija u srpskoj umetnosti. Tu su, između ostalih, Petar Dobrović, Sava Šumanović, Ivan Radović, Arpad G. Balaž.
2. Ekspresionizam – čisto slikarstvo. Najznačajnije pojave u srpskom slikarstvu između dva svetska rata – ekspresionizam boje i gesta, intimizam, poetski realizam i koloristički realizam – u stručnoj literaturi se označavaju terminom Krug čistog slikarstva. Uz Konjovića tom krugu pripadaju još i Bijelić, Dobrović, Šumanović, Job, Zora Petrović, Šerban i drugi – koji su u jednom kolebanju između avangardizma i tradicionalizma, dospevali do autentičnih personalnih rezultata bliskih senzibilitetu sveta i vremena u kome su živeli i stvarali. U ovom segmentu izložbe predstavljena su dela Zore Petrović, Petra Dobrovića, Milenka Šerbana.
3. Protiv socijalističkog realizma – ka apstrakciji. Tokom poratnih godina u Jugoslaviji je umetnicima nametnuta koncepcija socijalističkog realizma. Država je nastojala da umetnost „upotrebi“ za jačanje komunističke ideologije i tadašnjeg režima. Konjović je istaknuti protivnik takvog koncepta a njegova i Lubardina izložba (obe u proleće 1951) najznačajniji su doprinos savladavanju takvih političkih nameta. Tokom pedesetih i u ranim šezdesetim Konjović u nekoliko svojih slika nagoveštava put ka apstrakciji, čime daje značajnu inicijativu slikarskim slobodama i modernizaciji tadašnjeg srpskog slikarstva. Uz Konjovićeve slike u ovom delu postavke su i radovi  Jožefa Ača, Boška i  Zorana Petrovića, Ankice Oprešnik, Pala Petrika,  Milivoja Nikolajevića i dr.
4. Samo jedan performans. Godine 1962., Milan Konjović je u Novom Sadu izveo performans javnog slikanja. Taj performans se desio skoro istovremeno kada nekolicina evropskih slikara (Iv Klajn, Žorž Matje)  izvode slične javne nastupe. Pokazalo se da je taj Konjovićev performans predhodio snažnom konceptualističkom pokretu u Vojvodini začetom krajem šezdesetih i tokom sedamdesetih godina XX veka. Uz foto dokumentaciju o pomenutom performansu biće izložena dela vojvođanskih konceptualnih umetnika iz grupe Bosch+Bosch, Balinta Sombatija, Slavka Matkovića, Atile Černika, Verbumprogram-a i dr.
5. Umetnost osamdesetih: vizantijski citati. Tokom osamdesetih godiuna prošlog veka, Konjović se u svojim osamdesetim godinama, aktivno uključuje u tokove tadašnje „umetnosti osamdesetih“. Njegov ekspresionistički zamah, iznenadno bavljenje „citiranjem“ vizantijske ikonografije, približile su ga tada aktuelnoj umetničkoj sceni – ne samo kao svojevrsnog anticipatora nego kao relevantnog aktera savremenih zbivanja.  Pored Konjovićevih slika iz „Vizantijskog ciklusa“,  biće predstavljena dela najznačajnijih vojvođanskih predstavnika postmodernističkog slikarstva: Laslo Kerekeš, Milenko Prvački, Dobrivoje Rajić, Dušan Todorović, Branka Janković, Vera Zarić.

II

Umetnost devedesetih: suprotstavljanje haosu – razum i osećajnost

Umetnost devedesetih se odvija u uslovima epohalne krize ukupnog  jugoslovenskog društva. Tih godina dominantna je ideja destrukcije – koja generiše raspad SFRJ, katastrofičnu ekonomsku krizu i svetski rekordnu inflaciju, strogi embargo i isključenje iz međunarodne zajednice, te fizičku-ratnu destrukciju. Umetnost u Vojvodini se na specifičan način suprotstavlja takvom stanju – opstaje duh multikulturalizma, forsira se koncept plastičkog racionalizma, sklada, konstruktivnosti i gradnje  (geometrija, minimalizam, konstrukcija) a, istovremeno se pojavljuje snažni angažovani umetnički aktivizam (ulične akcije, performansi, veliki radovi „in situ“). Sve vreme „umetnosti devedesetih“ na snazi je modernistički stav Filiberta Mene po kojem „umetnost ima pravo na zasebnost – ne da bi se izdvojila, nego da bi svojim primerom bila  uzor drugim znanjima i drugim praksama“ – ta umetnost se suprotstavljala haosu nudeći ideje konstrukcije i reda, sklada i racionalizma  Glavni akteri umetnosti devedesetih su Zoran Pantelić, Rastislav Škulec, Dragan Rakić, Igor Antić, Zvonimir Santrač, Sombati Balint, Andrej Tišma, Apsolutno, Mira Brtka.

III

Posle 2000: umetnost u doba tranzicije-tranzicija u umetnosti

Treći deo izložbe čine pojave nakon 2000-te. Vodeći akteri te umetnosti su umetnici koji su na jedan subliman način instantno proživeli ukupnu sudbinu XX veka: – sluteći nadolazeću ratnu dramu, bivajući obuhvaćeni atmosferom građanskog rata (1991-1995), a potom nadajući se boljim vremenima; da bi ubrzo naišla nova slutnja, novi brutalni rat (NATO bombardovanje, 1999) te novi period nade posle 2000-te. Ta ponavljajuća sudbina, naravno, nije bila u stanju da inicira inovacijske promene. Nema prevladavajućih pojava, te kao konstanta preostaje verovanje u ontološke osobenosti i vrednosti umetnosti. U tematskom smislu vojvođanski umetnosti se ponajviše posvećuju temi društvene tranzicije. Istovremeno, kako je u globalnim prilikama zadominirala logika „ikonosfere“ kojom pulsira mnoštvo slika najrazličitijeg porekla i namera – i u srpskoj umetnosti je nametnuta tranzicija od klasičnih ka elektronskim medijima i elektronskoj umetnosti. Najznačajniji akteri umetnosti posle 2000-te su Mira Brtka, Milan Blanuša, Goran Despotovski, Bosiljka Zirojević, Ljubomir Vučinić, Stevan Kojić, Nataša Teofilović, Jelena Bulajić, Andrea Ivanovi, Korina Gubik, Andrea Palašti, MP_art, Multiflex i drugi.